Terdapat pelbagai faktor yang menyebabkan British campur
tangan dalam sistem pentadbiran kesultanan di Tanah Melayu. Antaranya ialah ingin mendapatkan bahan mentah akibat daripada permintan yang
meningkat di Eropah. Revolusi Industri
yang bermula di British memerlukan bahan mentah seperti bijih timah untuk
mengeluarkan produk industri. Selain
itu, kawasan jajahan (Tanah Melayu)
dijadikan sebagai pusat untuk menyalurkan barang-barang siap.
Persaingan kuasa luar juga telah menyebabkan British cuba
mengambil langkah awal untuk memulakan penguasaannya di Tanah Melayu. Jerman misalnya pada tahun 1871 telah mula
keluar mencari pasaran dan bahan-bahan mentah.
Ini diikuti oleh kuasa-kuasa barat yang lain seperti Perancis yang
memulakan penjajahan di Indo-China, Belanda di Indonesia dan Amerika di
Filipina.
Keadaan tidak aman di Tanah Melayu akibat daripada perebutan
takhta dan pertikaian di antara kumpulan kongsi gelap untuk menguasai kawasan
perlombongan telah mengganggu usaha British untuk memonopoli hasil ekonomi dan
perdagangan di Tanah Melayu. Oleh itu,
untuk menangani masalah tersebut adalah
dengan campur tangan agar maslalah tersebut tidak berpanjangan. Fenomena ini terbukti melalui
peristiwa-peristiwa berikut:
1.1.1 Campur
tangan di Perak
Perak merupakan negeri Melayu terawal yang menerima
kemasukan pengaruh politik British.
British mengambil kesempatan ini akibat daripada perebutan takhta
kerajaan Perak dan perbalahan antara kumpulan kongsi gelap Cina.
Rajah 4.2 Kedudukan raja-raja dalam sistem pewarisan takhta
Perak pada kurun ke-19. perebutan
takhta berlaku apabila sistem pewarisan takhta tidak dipatuhi
Tahun
|
Sultan
|
Raja Muda
|
Raja Bendahara
|
Raja Di Hilir
|
1871
|
Sultan Ismail
|
Raja Abdullah
|
||
1865
|
Sultan Ali
|
Raja Abdullah
|
Raja Ismail
|
|
1857
|
Sultan Jaafar
|
Raja Ali
|
Raja Ismail
|
Raja Abdullah
|
1851
|
Sultan Muhammad Syah
|
Raja Jaffar
|
Raja Ali
|
Raja Yusuf
|
Dalam soal perebutan tahkta, masalah bermula pada tahun 1851
apabila Sultan Abdullah mangkat[3]. Raja
Yusof yang sepatutnya menjadi Raja Bendahara[4] telah digantikan oleh Raja
Ismail. Apabila Sultan Jaffar mangkat
pada tahun 1865, Raja Yusof yang pernah memegang jawatan Raja Di Hilir tetapi
diketepikan kerana tidak disukai oleh pembesar Perak. Manakala anak kepada Sultan Jaafar iaitu
Sultan Abdullah telah dilantik.
Sementara itu, wujud perbalahan di antara kongsi gelap Cina
iaitu Ghee Hin dan Hai San untuk merebut kawasan lombong-lombong baru. Perbalahan mereka mencetuskan Perang Larut
Pertama hingga Ketiga pada tahun 1861, 1865 dan 1872.
Kedua-dua masalah ini menimbulkan suasana yang kurang sesuai
untuk perkembangan perdagangan British.
Ini telah mendorong British untuk campur tangan dengan menjemput
pembesar Melayu dan pemimpin Cina untuk mengadakan rundingan. Hasilnya, Perjanjian Pangkor dimeterai pada
20 Januari 1874. Antara syarat utama
perjanjian ialah:
a) Takhta
Kesultanan Perak diserahkan kepada Raja Abdullah
b) Raja Ismail
diberi geleran Sultan Muda dan diberi pencen
c) Daerah Larut
diletakkan di bawah seorang Penolong Residen British yang akan bertanggungjawab
menasihati Pembesar Larut, Ngah Ibrahim.
d) Sultan Abdullah
bersetuju menerima seorang Residen British yang akan menasihati sultan dalam
hal-ehwal pentadbiran kegeri, kecuali aspek agama dan adat istiadat. Residen juga berkuasa dalam pentadbiran
kewangan dan hasil ekonomi negeri.
e) Ketua puak Ghee
Hin dan Hai San bersetuju untuk berdamai, melucutkan senjata dan menubuhkan
asebuah jawatankuasa untuk menangani masalah tuntutan kawasan perlombongan.
1.1.2 Campur Tangan di Selangor
Campur tangan British bermula ekoran daripada perbalahan di
antara Raja Abdullah dan Raja Mahadi yang bersaing untuk menguasai daerah Klang
yang kaya dengan bijih timah. Sultan
Abdul Samad telah melantik Tengku Kudin untuk menangani masalah tersebut. Tengku Kudin dan puteranya Raja Ismail
menyokong Raja Abdullah. Sokongan ini
diperkuat lagi dengan adanya sokongan daripada Yap Ah Loy. Manakala Raja Mahadi disokong oleh kumpulan
Kah Yeng Chew.
1.1.3 Campur
Tangan di Sungai Ujong
Di Sungai Ujong, British mengambil peluang untuk campur
tangan ekoran perbalahan antara Datuk Kelana dengan Datuk Bandar dalam
persaingan memperoleh kuasa kutipan cukai bijih timah di Sungai Linggi. Pada 21 April 1874, Datuk Kelana bersetuju untuk
menerima perlindungan British. Ini
membolehkan beliau diiktiraf British sebagai pemerintah sah Sungai Ujong. Datuk Bandar yang tidak bersetuju
mengemukakan ancaman kepada Datuk Kelana.
Ini meyebabkan Datuk Kelana meminta bantuan perlindungan daripada
British dan sebagai balasannya beliau bersetuju menerima seorang Residen
British. Akhirnya, melalui perjanjian
pada 16 September 1874, Datuk Kelana menerima W.I. Tatham sebagai Penolong
Residen.
1.1.4 Campur
Tangan di Negeri Sembilan
Melalui usaha-usaha yang dimainkan oleh Sir Frederick Weld,
daerah-daerah di Negeri Sembilan jatuh satu persatu di bawah selian
British. Menjelang tahun 1888, hanya
daerah Tapin yang belum diambil oleh British.
Namun dengan adanya pengaruh dari daerah Rembau, daerah Tampin bersetuju
untuk digabungkan sebagai Sri Menanti.
Gabungan ini juga bersetuju untuk menerima seorang Residen British pada
tahun 1889, iaitu Martin Lister.
Gabungan ini bertambah besar apabila Sunga Ujong dan Jelebu bersetuju
untuk serta dan menerima Residen British.
1.1.5 Campur
Tangan di Pahang
Hasrat British untuk campur tangan di Pahang telah lahir
pada awal tahun 1800-an. Pada peringkat
awal, British tidak mempunyai alasan kukuh untuk berbuat demikian kerana Pahang
tidak mengalami masalah perebutan takhta ataupun perbalahan kumpulan kongsi
gelap. Peluang terbuka apabila timbul
pertikaian saudara antara Bendahara Wan Ahmad dengan adiknya Wan Mansur pada
1884.
Wan Ahmad telah mengisytiharkan dirinya sebagai Sultan
Pahang dan melantik puteranya sebagai pewaris takhta. Ini menyebabkan adik baginda tidak bersetuju
dengan keputusannya dan mula untuk melancarkan serangan. Namun tidak berjaya apabila dihalang oleh British. Pada bulan April 1885, Frank Swettenham telah
di hantar ke Pahang untuk menyelesaikan secara aman perbalahan ini dan
mencadangkan supaya sultan Pahang menerima seorang residen. Namun permintaan ini ditolak. Desakan demi desakan telah menyebabkan Sultan
Ahmad meneria seorang residen pada 8 Oktober 1887 dan John Pickersgill sebagai residen pertama Pahang.
